Thủy tiên thuộc họ "Loa kèn đỏ" (Amaryllidaceae), dạng thân hành cứng, chiều cao khoảng 20-60cm. Củ trông khá giống củ hành tây, ở giữa có các củ lớn và xung quanh là các củ con. Lá thủy tiên hình kiếm thuôn dài, đầu hơi nhọn, hơi dầy và khá mềm, màu xanh đậm và bóng, giống như lá tỏi. Cây hoa thủy tiên đẹp từ thân, lá, hoa, củ, đến cả bộ rễ cũng đẹp. Hoa thủy tiên được ví như "chén ngọc đĩa ngà", ngoài thì vành tròn trắng muốt dịu dàng ôm lấy nhị hoa vàng ươm bên trong, mùi thơm thoang thoảng, trông thật thanh cao, quý phái. Ở đáy củ hoa màu trắng sữa chứa phần rễ già màu vàng, sau đó có các lớp rễ mới mọc ra nhiều hình thù, màu trắng muốt, mập mạp tựa như râu bạc phơ của tiên ông, có khi trông như thác nước đang chảy, có khi như làn sóng biển đang xô vào bờ. Hoa thủy tiên có tới 20.000 loài và có nhiều màu khác nhau: cánh trắng nhuỵ vàng (mâm bạc, chén vàng), cánh trắng nhuỵ hồng, cánh vàng nhụy cam… Mỗi màu sắc lại có ý nghĩa biểu trưng khác nhau: thủy tiên trắng tượng trưng cho tình yêu trong sáng và thơ ngây, thủy tiên đỏ mang ý nghĩa may mắn và cát tường, thủy tiên xanh biểu tượng cho nguồn cảm hứng và khát khao, thủy tiên tím biểu tượng cho sức mạnh huyền bí, thủy tiên vàng biểu trưng khởi đầu mùa xuân, sự quan tâm, lòng hào hiệp, và cả tình yêu đơn phương, vì vậy mà hoa thủy tiên vàng được lựa chọn làm hoa của tháng 3, bắt đầu tiết xuân phân. Không chỉ đẹp thùy mị, quý phái, thủy tiên còn có hương thơm nhẹ nhàng, quyến rũ, toả ra khắp nhà, nhất là về đêm. Thời trước, chỉ những gia đình giàu sang, quyền quý, quan lại mới có điều kiện chơi loài hoa quý phái, sang trọng này. Xứ Wales (Liên hiệp Anh) chọn hoa thuỷ tiên làm quốc hoa. Hương sắc của “Nàng Tiên Nước” làm say mê thi nhân kim cổ. William Wordsworth sáng tác bài thơ “The Daffodils” (1804) rất nổi tiếng trong văn học Anh: I wandered lonely as a clout That floats on high o'er vales and hills, When all at once I saw a crow A host, of golden daffodils; Beside the lake, beneath the trees, Fluttering and dancing in the breeze. Tôi cô đơn như mây trời phiêu lãng Lướt bay cao qua vực đá núi đồi Bỗng ngàn hoa khoe sắc đón chào tôi Ôi ! Thuỷ Tiên đoá hoa vàng rực rỡ Dưới tàn cây, bên hồ xanh đua nở Trước gió ngàn tha thướt múa vui ca (Vương Ngọc Long dịch) Người chơi hoa thường mua củ thủy tiên về cắt gọt tỉ mỉ tạo thành nhiều hình dáng lạ mắt. Sức sống mạnh mẽ nên củ thủy tiên bị gọt chỉ vài ngày sau đã lành vết cắt. Chỗ không bị gọt phát triển bình thường khiến giò thủy tiên nhấp nhô, uốn lượn, hoa vươn cao nghiêng nghiêng duyên dáng. Lá thủy tiên có thể uốn thành những hình theo ý muốn hoặc để vươn dài cho bình hoa thêm sinh động. Thủy tiên đặt trong bình, lọ thủy tinh trong suốt, sẽ lộ ra hết nét đẹp tổng thể của cây hoa: rễ trắng tinh dáng vẻ độc đáo, thân uốn lượn mềm mại, lá xanh mướt vươn cao, hoa đẹp quyến rũ, hương thơm tinh khiết… Cả bình hoa toát lên vẻ đẹp kiều diễm, sang trọng có thể trưng bầy bất cứ ở đâu, từ bàn sofa, bàn làm việc, bàn tiếp khách, bàn ăn… Loài hoa biểu tượng của sự kiêu sa, sang trọng này bị lãng quên khá lâu, ngày nay đã trở lại trong ngày Tết đậm đà nét truyền thống với thú chơi thủy tiên. Mùa xuân là mùa hoa thủy tiên nở đẹp nhất, nên người dân thường chưng hoa thủy tiên trong nhà với mong muốn năm mới gặp nhiều may mắn, tài lộc, thịnh vượng và luôn hạnh phúc, dựa theo truyện cổ tích: " Ngày xưa, có một phú ông sinh được bốn người con trai; lúc sắp mất, ông cho gọi các con đến dặn dò phải chia đều gia tài thành bốn phần bằng nhau. Các con hứa sẽ làm theo lời cha dặn, nhưng sau khi chôn cất cha xong, ba người anh lớn chỉ để cho cậu út một mảnh đất nhỏ khô cằn trong góc vườn. Phần thương cha mới mất, phần tủi thân do bị các anh hắt hủi, người em ngồi khóc trước một cái ao. Bỗng một bà tiên mặc đồ trắng hiện lên bảo: "Ta đã biết hết chuyện buồn của con, con đừng khóc nữa. Mảnh vườn nhỏ của con có chứa một kho báu mà các anh con không biết, kho báu này chính là mầm của một loại hoa quý. Mỗi năm, khi xuân đến, nảy mầm đơm hoa, con cứ hái đem bán, sẽ có rất nhiều tiền". Nói xong rồi bà tiên biến mất. Quả thật, đến mùa xuân ấy, đúng như lời bà tiên nói, mảnh đất khô cằn của người em bỗng nhiên mọc lên từng hàng hoa trắng, hương thơm ngào ngạt. Để nhớ ơn của bà tiên, người em đặt tên cho loại hoa này là hoa Thuỷ Tiên (tức Nàng Tiên Nước). Người phương Tây nhắc đến câu chuyện thần thoại Narcissus như một sự tích về Thuỷ Tiên. Truyện kể rằng: "Chàng Narcissus có một vẻ đẹp kỳ lạ hiếm thấy, đẹp đến nỗi nữ thần Liriope (cũng là tên một loại cỏ) vì lo sợ vẻ đẹp ấy sẽ làm hại con trai mình, nên đã cho cất giấu đi tất cả gương soi trong nhà. Vẻ đẹp của Narcissus khiến nữ thần Echo (Tiếng Vọng) lặng lẽ thương thầm. Một ngày Narcissus đi lang thang trong rừng, đến bên một hồ nước trong vắt, chàng soi mình và thấy vẻ đẹp mê hồn của mình dưới nước. Narcissus bỗng thấy không thể yêu ai khác ngoài hình ảnh phản chiếu của chính mình. Narcissus cúi xuống nước, nhưng những gì chàng cảm nhận được chỉ là làn nước lạnh buốt, trong giây lát khuôn mặt khả ái của chàng tan ra thành từng gợn sóng nhỏ. Chàng buồn bã, tuyệt vọng, phải chăng người ấy cũng đang chạy trốn chàng? Đến khi các sóng nước lắng lại và khuôn mặt kia lại xuất hiện, Narcissus lại say sưa nhìn ngắm chính mình. Nhưng cái bóng chỉ là hư ảnh, hễ đụng vào là tan biến. Ngày đêm, Narcissus không hề rời đi một bước. Chàng vẫn quỳ bên hồ, đắm đuối nhìn ngắm, thì thầm bày tỏ với hình mình trong hồ – người mà chàng yêu say đắm ngay từ cái nhìn đầu tiên. Nhưng tình yêu ấy mãi mãi không bao giờ được đáp lại. Cho đến khi chàng gục xuống, vả vẫn không ngừng thì thầm gọi tên mình: “Narcissus… Narcissus…” Cuối cùng, bên dòng nước chỉ còn lại một thân xác khô kiệt, cùng với âm thanh vọng từ đá núi “Narcissus… Narcissus…” Đó chính là tiếng của nữ thần Echo đang khắc khoải gọi theo chàng. Bên hồ, nơi chàng gục xuống mọc lên một đoá hoa trắng trong như tuyết với nhụy vàng và hương thơm dịu dàng. Bông hoa này luôn cúi xuống để ngắm nhìn hình ảnh phản chiếu của mình, bởi vậy những nàng tiên trong rừng đã gọi đó là hoa Thủy Tiên (Narcissus)." Đây không hẳn là chuyện thần thoại, hoang đường, có thể trong mỗi chúng ta đều hiện diện một chàng Narcissus nầy. Người đẹp lộng lẩy, yêu kiều đến mấy, cuối cùng cũng chỉ như trăng dưới nước, hoa trong gương. Người càng dệt mộng đẹp, càng mơ tưởng về những thứ hão huyền, khi chạm mặt thực tế, giật mình tỉnh dậy, ngỡ ngàng một giấc mộng du. Cái hình hài ấy chỉ là phù du, ảo ảnh, càng níu giữ càng chuốc thêm khổ lụy. Ba năm trước, đại văn hào Tào Tuyết Cần đã phải thốt lên rằng: Nhất cá thị lãng uyển tiên ba, Nhất cá thị mỹ ngọc vô hà. Nhược thuyết một kỳ duyên, Kim sinh thiên hựu ngộ trước tha; Nhược thuyết hữu kỳ duyên, Như hà tâm sự chung hư thoại? Nhất cá uổng tự ta nha, Nhất cá không lao khiên quải. Nhất cá thị thuỷ trung nguyệt, Nhất cá thị cảnh trung hoa. Tưởng nhãn trung năng hữu đa thiểu lệ châu nhi, Chẩm cấm đắc thu lưu đáo đông, xuân lưu đáo hạ! (Uổng ngưng my) Một bên hoa nở vườn tiên, Một bên ngọc đẹp không hoen ố màu. Bảo rằng chẳng có duyên đâu, Thì sao lại được gặp nhau kiếp này? Bảo rằng sẵn có duyên may, Thì sao sau lại đổi thay lời nguyền? Một bên ngầm ngấm than phiền, Một bên theo đuổi hão huyền uổng công. Một bên trăng rọi bên sông, Một bên hoa nở bóng lồng trong gương. Mắt này có mấy giọt sương, Mà dòng chảy suốt năm trường được chăng? (Hoài công biết nhau - Vũ Bội Hoàng dịch) Từ ngàn năm trước, hoa đã nhập vào đời sống, xã hội loài người, là một món quà kỳ diệu mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Trong văn chương, hoa được diễn tả bằng những ý tưởng, cảm xúc tuyệt vời nhất. Trương Cảnh Tu đời Tống dùng mười hai loại hoa để sánh với mười hai loại khách. Hoa mẫu đơn là quý khách (khách tôn xưng), hoa sen là tĩnh khách (khách trầm tĩnh), hoa mai là thanh khách (khách thanh cao), hoa trà là nhã khách (khách thanh nhã), hoa cúc là thọ khách (khách sống lâu), hoa quế là tiên khách (khách tiên), hoa thụy hương là giai khách (khách xinh đẹp), hoa tường vi là dã khách (khách quê mùa), hoa đinh hương là tố khách (khách đạm bạc), hoa lài là viễn khách (khách phương xa), hoa lan là u khách (khách ẩn dật), hoa thược dược là tượng khách (khách bậc thầy). Mỗi loài hoa có một dáng vẻ, một màu sắc, một hương thơm, một ý nghĩa sâu sắc riêng biệt, độc đáo, không lẫn lộn với nhau. Hoa thủy tiên cũng vậy, không những có vẻ đẹp đằm thắm, dịu dàng mà còn ẩn tàng nhiều ý nghĩa: may mắn, thịnh vượng, hạnh phúc. Theo phong thủy, hoa thủy tiên mang đến nguồn năng lượng dồi dào, hổ trợ cho sự nghiệp, tài năng, giúp khơi dậy những khả năng tiềm ẩn của con người. Người ta tìm đến với thủy tiên vì thú chơi tao nhã, có chiều sâu tâm hồn. Quá trình chăm sóc thủy tiên chính là quá trình con người được bồi dưỡng tinh thần và tỉnh thức bản thân. Lê Tấn Tài (Xuân Tân Sửu)